این دومین نوروزی است که ویروس کرونا در سر سفره‌های هفت سین ما حضور دارد، هر چند که تلاش‌هایی برای تولید واکسن و دارو برای مقابله با این مهمان ناخوانده در حال انجام است.
برخی محققان ویروس آنفلوآنزا را خواهرخوانده ویروس کرونا توصیف کردند؛ چرا که  بر اساس مطالعاتی که آنها بر روی ویروس‌های آنفلوآنزا و کرونا انجام دادند، دریافتند که این دو ویروس بیش از ۶۴ درصد شباهت با یکدیگر دارند، همچنین شباهت‌های بالایی در حدود ۸۹ درصد و ۷۲ درصد با بقیه خواهران خود مثل “سارس” و “مرس” و ۵۷ درصد شباهت DNA با ویروس HIV دارد.
علی‌رغم این واقعیات همچنان این ویروس کرونا به دلیل آنکه در حال حاضر دارویی علیه آن وجود ندارد، یکه تازی می‌کند؛ ولی از سوی دیگر تلاش‌ها برای دستیابی به واکسن قابل اطمینان که به تایید نهایی سازمان‌های بهداشت جهانی برسد، ادامه دارد؛ اما قبل از آن کشورهای پیشرو در فاز “اضطرار” واکسن‌هایی را علیه ویروس کرونا تولید و واکسیناسیون جمعی بر اساس گروه‌های پرخطر را آغاز کردند.
ایران در حالی در میان کشورهای واکسن‌ساز قرار گرفته است که طبق گزارش مجله نیچر کشورهای “انگلستان”، “هند”، “نروژ”، “فرانسه”، “سوئیس”، “چین”، “جمهوری چک”، “هلند”، “بلژیک”، “ژاپن”، “اندونزی”، “کره جنوبی”، “ترکیه”، “آرژانتین” و “کانادا” تولیدکننده واکسن هستند، بدون آنکه نامی از ایران برده شود، ولی در گزارش یونیسف ایران جزو کشورهای تولیدکننده واکسن کرونا قرار گرفته است.

واکسن یک فرآورده‌ بیولوژیک است که در برابر یک بیماری میکروبی مشخص، ایمنی فعالِ اکتسابی ایجاد می‌کند. واکسن‌ها اغلب تزریقی هستند، ولی برخی از واکسن‌ها مانند فلج اطفال خوراکی‌اند، ضمن آنکه اغلب برای ایمنی کامل و دائم در برابر بیماری نیاز به تزریق چندبار است.
واکسن‌ها اینگونه ساخته می‌شوند که نخست حیوانی عمداً دچار بیماری مورد نظر می‌شود، سپس ویروس آن بیماری را از بدن حیوان جدا و مجدداً این ویروس را به حیوانی دیگر تزریق می‌کنند و این عمل آنقدر تکرار می‌شود تا ویروس ضعیف شود، به گونه‌ای که اگر این ویروس ضعیف شده به بدن انسانی تزریق شود، نه تنها بیماری ایجاد نخواهد کرد، بلکه در بدن انسان مصونیت پدید می‌آورد.
راه دیگر واکسن‌سازی از ویروس‌های مرده یا غیر فعال است که با تزریق این نوع واکسن، بدن اقدام به ساختن پادزهر کرده و آماده دفاع در برابر میکروب اصلی می‌شود.
بر این اساس تولید واکسن دارای فرآیند زمان‌بر ۱۰ تا ۱۵ ساله است؛ چرا که باید از فازهای “مطالعات پیش بالینی”، “”فاز ۱ (ایمنی)”، “فاز ۲ (کارایی)،”  “فاز ۳ (ایمنی و کارایی)”، “زیر ساخت”، “تولید”، “اخذ تاییدیه‌ها” و “توزیع” بگذرد، ولی با توسعه دانش و دسترسی محققان به تجهیزات پیشرفته این زمان کاهش یافته است، به گونه‌ای که با شیوع کرونا محققان حوزه بیوتکنولوژی در کمتر از یک سال واکسن را تولید کرده و به فاز ۳ بالینی رساندند.

وضعیت زمانی توسعه واکسن‌ها از تب تیفوئید تا کووید-۱۹
در حال حاضر ۱۲ واکسن برای بیماری کووید-۱۹ در فاز ۳ بالینی قرار دارند که به این شرح است:

شرکت	نوع	اثربخشی	ذخیره‌سازی	قیمت‌به‌دلار	ظرفیت‌تولید۲۰۲۱
فایزر-بیوان‌تک	RNA	۹۵درصد	۷۰-درجه	۱۹	۱۳میلیارد دوز
مدرنا	RNA	۹۴ درصد	۲۰-درجه	۲۵ تا ۳۷	یک میلیارد دوز
کیوروک (CureVac)	RNA	–	دمای‌یخچال	۱۱	۳۰۰میلیون‌دوز
اکسفورد-استرازنکا	وکتور ویروسی	۹۰درصد	دمای‌یخچال	۴	۳ میلیارد دوز
جانسون‌اندجانسون	وکتور ویروسی	قابل‌قبول	دمای‌یخچال	۱۰	یک‌میلیارد دوز
اسپوتنیک	وکتور ویروسی	۹۲ درصد	دمای‌یخچال	۱۰	یک‌میلیارد دوز
سینوواک(Sinovac)	ویروس‌غیرفعال‌شده	۹۰درصد	دمای‌یخچال	۱۳ تا ۲۹	۶۰۰میلیون‌ دوز
سینوفارم(Sinopharm)	ویروس‌غیرفعال‌شده	۸۰درصد	دمای‌یخچال	۱۳ تا ۲۹	یک‌میلیارد دوز
Bharat	ویروس‌غیرفعال‌شده	۹۰درصد	دمای‌یخچال	۱۳تا۲۹	۱۵۰ میلیون‌ دوز
Novavax	پروتئین پایه	–	دمای‌یخچال	۱۶	۲میلیارد دوز
Sanofi	پروتئین پایه	–	دمای‌یخچال	۱۰تا۲۱	۳۰۰میلیون دوز

بر اساس اطلاعات جهانی وضعیت ۸ واکسن‌ جهانی تولید شده به این شرح است:

واکسن‌های ایرانی کووید-۱۹ که در مدت کوتاه به فاز بالینی رسیدند
ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) و مؤسسه دانش‌بنیان برکت از جمله نهادهایی هستند که اقدام به تولید واکسن کردند و تست انسانی این واکسن از ۹ دی ماه سال جاری آغاز شد. پلتفرم تولید این واکسن بر اساس ویروس کشته شده است که ۵۶ داوطلب برای تزریق این واکسن در نظر گرفته شده‌اند که در گروه فاز بالینی این واکسن به ۳ نفر تزریق شد و بعد از یک هفته قرنطینه در یکی از هتل‌های تهران به منزل بازگشتند و همچنان تحت نظر و مراقبت پزشکی قرار دارند.
علاوه بر آن انستیتو پاستور ایران پروژه واکسن کرونا براساس پروتئین نوترکیب را به صورت مشترک با کشور کوبا اجرایی کرده و در فاز حیوانی قرار دارد و مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم ‌سازی رازی نیز تولید واکسن کرونا مبتنی بر پروتئین نوترکیب را در دستور کار دارد. واکسن نوترکیب دانشگاه علوم پزشکی بقیةالله نیز با حمایت ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست‌جمهوری در حال اجرا است.
معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری به میزان ۲۵۰ میلیارد تومان، صندوق نوآوری و شکوفایی به میزان ۷۱۰ میلیارد تومان از شرکت‌های واکسن ساز حمایت کرده‌اند.
جزئیات واکسن‌های ایرانی به این شرح است:

قواعد واکسیناسیون عمومی
دکتر مصطفی قانعی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه دو اتفاق “واردات” و “تولید داخل” در حوزه واکسن کرونا همزمان با هم رخ می‌دهد، اظهار کرد: “واردات واکسن کرونا” برای جمعیت در معرض خطر یکی از این اقدامات است که هدف از آن کاهش مرگ و میر و بستری بیماران مبتلا به کرونا خواهد بود که اگر این اهداف محقق شود، بر اساس مدل‌های جهانی می‌توانیم ۱۰ هزار مرگ را کاهش دهیم که این عدد قابل توجهی است.
وی با تاکید بر اینکه این امر باید تا خرداد ماه سال ۱۴۰۰ ادامه داشته باشد، اظهار کرد: به دلیل اینکه در اواخر خردادماه سال ۱۴۰۰ واکسن ایرانی به نتیجه می‌رسد و از آن زمان که واکسن ایرانی به تولید انبوه رسید، انتظار می‌رود که مدتی باید تست‌های پایداری را بگذراند تا تاییدیه ورود برای آن اخذ شود.
قانعی اضافه کرد: بعد از این مرحله باید بررسی شود که به ازای هر فرد، ۲ دوز واکسن موجود باشد تا واکسیناسیون علیه بیماری کرونا آغاز شود.
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با تاکید بر این که فعلا توانایی کشور تولید بیش از یک میلیون دوز واکسن در هفته وجود ندارد، خاطر نشان کرد: ما در ماه بیش از چهار میلیون دوز واکسن کرونا نمی‌توانیم تولید کنیم، مگر آنکه اقدام خاص دیگری رخ دهد؛ از این رو اینکه گفته می‌شود برای واکسیناسیون مردم عادی هیچ مشکلی ندارند و در زمستان انجام می‌شود، باید پاسخ داد که واکسیناسیون بر اساس اولویت‌ها و پتانسیل‌های کشور انجام خواهد شد.
دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا با تاکید بر اینکه واکسن کرونا بر اساس قواعد خاصی است، توضیح داد: این طور نیست که فرد بعد از تزریق واکسن کرونا به منزل برود، بلکه باید مدتی تحت نظر باشد و پیگیری‌های لازم صورت گیرد، ضمن آنکه نیاز است تا زیر ساخت‌های لازم برای واکسیناسیون عمومی ایجاد شود.
به گفته وی، برای واکسیناسیون باید واکسن‌های مورد نیاز موجود و برای هر فردی قابل پیگیری باشد.
قانعی تاکید کرد: بر این اساس انتظار می‌رود که در اسفند ماه سال ۱۴۰۰ بحرانی به نام “کرونا” نداشته باشیم، به این شرط که ۶۰ درصد مردم جامعه ایمن شده باشند و در این صورت زنجیره قطع خواهد شد.
وی اضافه کرد: تا  آن زمان ماسک و رعایت فاصله اجتماعی در پیشگیری از ابتلا به کرونا حرف اول را می‌زند.
تزریق واکسن برای افرادی که یک بار تجربه کرونا دارند
دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا در پاسخ به این سوال که آیا واکسن کرونا به افرادی که یک بار تجربه مبتلا شدن به کرونا را دارند، قابل تزریق است یا خیر؟ توضیح داد: تجربه‌ای که ما به دست آورده‌ایم و در دنیا نیز گزارش شد، نشان می‌دهد که ممکن است برای فردی که یک بار به این بیماری مبتلا شده است، واکسن خاصی انتخاب شود که در این زمینه تمهیداتی صورت گرفته است، به این معنا که واکسنی که انستیتو پاستور به صورت مشترک با کشور کوبا تولید می‌کند، از جنسی است که برای افرادی که یک بار مبتلا شده‌اند، قابل استفاده خواهد بود.
قانعی با بیان اینکه گروه‌ جوانان ممکن است واکسن دیگری را ‌تحمل کنند، خاطر نشان کرد: علاوه بر آن افرادی در سنین ۷۰ سالگی واکسن دیگری را باید دریافت کنند. به عنوان مثال واکسن پروتئین نوترکیب عارضه زیادی ندارد، ولی تعداد دوزهای تزریقی آن بیشتر است و فردی که سن بالا همراه با بیماری‌های قلبی و فشار خون دارد، ترجیح داده می‌شود که با واکسن کم عارضه‌تری واکسینه شود. این کاری است که در دنیا انجام شده است.
وی اضافه کرد: مشاهده شده است که حتی برخی از واکسن‌های پیشرفته منجر به بروز عوارضی شده‌اند و ما الان اطلاعات آنها را در اختیار داریم.
دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا ادامه داد: در خرداد ماه نیز اتفاق دیگری خواهد افتاد و آن نتایج فاز ۳ همه پلتفرم‌های واکسن‌های کرونا منتشر می‌شود؛ از این رو در آن زمان با دید بازتر، تصمیم گیری بهتری خواهیم داشت.
قانعی همچنین اظهار کرد: از سوی دیگر از آنجایی که انواع پلتفرم‌ها در ایران مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته‌اند تا آن روز (خرداد ماه ۱۴۰۰) می‌توانیم سبد واکسن را اختیار کنیم که برای چه گروهی، چه واکسنی و برای افرادی که در گذشته مبتلا شده‌اند چه واکسنی و اگر کسی ایمن هست چه نوع واکسنی در طی چند دوز تزریق شود.
وی ادامه داد: با توجه به اطلاعاتی که تا خرداد ماه کسب می‌کنیم، فرصت بسیار خوبی خواهیم داشت که با واکسن‌های ایرانی تولید شده، اقدام به واکسیناسیون کنیم.
نحوه تزریق واکسن و قرنطینه کردن 
قانعی در پاسخ به این سوال که در واکسیناسیون عمومی که خواهیم داشت، آیا دریافت کنندگان واکسن باید همانند فازهای اول و دوم مدتی در قرنطینه باشند، توضیح داد: زمانی که در واکسن‌ها فاز ۱ را می‌گذرانیم، یعنی فاز Safty آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و در فازهای دوم و سوم بررسی خواهد شد که واکسن‌های تزریق شده آیا عوارضی را در پی دارد یا خیر و در آن صورت است که مجوز برای واکسن‌ها صادر خواهد شد.
وی ادامه داد: پس از اینکه واکسن‌های ایرانی این مراحل را گذراندند، نیاز به قرنطینه کردن دریافت کنندگان واکسن نیست، فقط ممکن است فرد مدتی در محل تزریق بماند.
دبیر کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا با تاکید بر اینکه نگهداری افراد دریافت کننده واکسن کرونا در محل تزریق جزو قوانین تزریق این واکسن است، ادامه داد: طبق این قانون افراد دریافت کننده واکسن مدت ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت بعد از تزریق باید نزد پزشک باشند.
منبع:ایسنا